Evliya Çelebi biografisi
Evliya Çelebi, Türk edebiyatının gezi türündeki ilk ve en manâlı eseri olarak adlandırılan, “Seyahatname” adlı kitabın yazarı, ünlü gezgin.
1611 yılında istanbul Unkapanı ’nda, geçinmek için pirinç levhalar üstüne oyma işleyen bir artist olan, Derviş Mehmet Zilli‘nin oğlu olarak dünyaya gelen Evliya Çelebi, birincil senelerde öğrenimini özel olarak gördükten sonra bir vakit medresede okudu, babasından tezhip, hat ve nakış öğrendi.
Kanuni‘nin Zigetvar Seferi ’nde, önemli hizmetleri olan babasının, çevresindeki kişilerin serüvenlerini hikaye ettikleri aile sohbetlerinde bulunduğu zaman baştan başa, dünyayı gezip görme merakı duymaya başladı. Ana adı Mehmed olan Evliya Çelebi, yirmili yaşların başında, İstanbul içinde gezerek gördüklerini duyduklarını kaleme almaya başladı.
Enderunda eğitim aldığı dört yılın ardından, dayısı Melek Ahmed Paşa‘nın yoluyla Sultan IV. Murad‘ın hizmetine girerek sipahi olan Evliya Çelebi, padişahın Revan Seferi ’nden sonradan saraya girdi. Sarayda geçirdiği kısa sürenin ardından buradan ayrılarak ilk seyahati olan, Bursa yolculuğuna meydana çıkan ve sonra 1640 ’larda İzmit, Trabzon ve Girit yolculuklarına çıkan Evliya Çelebi, 1645 senesinde, Bahadır Giray‘ın yanında, Kırım‘a gitti. Aynı yıl Yanya‘nın alınmasıyla sonuçlanan savaşta, Yusuf Paşa‘nın yanında görevli bulunan ve 1646 yılında, Erzurum Beylerbeyi Defterdarzade Mehmed Paşa‘nın muhasibi olan Evliya Çelebi, doğu illeriyle birlikte, Azerbaycan ve Gürcistan‘ın çeşitli yerlerini gezdi.
sonra Revan Hanı’na ulaklıkla görevlendirilen ve böylece Gümüşhane, Tortum yörelerini de dolaşma fırsatı bulan Evliya Çelebi, 1648 senesinde İstanbul’a geri dönerek Mustafa Paşa ile sam’a gitti ve üç yıl bu bölgede incelemeler yaptı.
1651‘den daha sonra Rumeli‘yi dolaşmaya başlayan ve bir dönem de Sofya‘da bulunan Evliya Çelebi, 1667 – 1670 yılları arasında Avusturya, Arnavutluk, Teselya, Kandiye, Gümülcine ve Selanik yörelerini gezdi.
50 yıl boyunca Hicaz, Darı, Sudan, Habeşistan, Dağıstan gibi ülkelere gezilere çıkan ve bu gezilerin bazılarında yakın olma kurduğu bazı devlet büyükleriyle beraber olan Evliya Çelebi, gezilerde kayda değer mektuplar götürmek ya da savaşa yeralma gibi dağıtılmış hizmetlerde bulunuyordu.
bu arada gördüklerini, yaşadıklarını ve gözlemlerini, realist bir gözle izlenen olayların, yalın ve duru bir anlatım içinde halkın anlayacağı şekilde Seyahatname eserinde, tarih ve yer belirterek yazıya döken Evliya Ç nedeniyle uydurma haberler ve olaylar da ortaya atarak, okuyucunun ilgisini sürüklemek için aklın alamayacağı ilginç olaylara da yer veriyordu.
Bütün gezip gördüğü yerleri okuyucuya anlattığı on ciltlik Seyahatname, sadece gözlemlere dayalı aktarmaları ve anlatımları içermekle kalmayıp, araştırıcılar için manâlı tahlil ve yorumlara da ihtimal sağlayan bu eser, belirtilen bir alıştırma alanını değil, insanla ilgili olan her şeyi kapsar. Bu yönüyle Seyahatname, Türk kültür tarihi ve yolculuk edebiyatı açısından önemli bir yere sahiptir.
Evliya Çelebi ’nin Seyahatnamesi ’nin ciltlerinin konuları:
I. Deri: İstanbul ve civarı II. Cilt: Nisan 1640’ta yaptığı Buca, Batum, Trabzon, Kafkasya, Girit seferi, 1645 ’te Erzurum, Azerbaycan ve Gürcistan III. Cilt: Şam – Suriye, Filistin – Urmiye, Sivas, El-Cezire, Ermenistan, Rumeli (Bulgaristan ve Dobruca) IV. Cilt: Van, Tebriz, Bağdat, Basra seyahati V. Cilt: Van, Basra seyahatinin sonu, Oçakov seyahati, Rakoçzi ’ye karşı sefer, Rusya seferi, Anadolu asilerine aleyhinde hareket, Çanakkale yolu ile Bursa ’ya avdet, Boğdan ’a gidiş, Transilvanya seyahati, Bosna ’ya gidiş, Dalmaçya seferi, Sofya ’ya avdet VI. Cilt: Transilvanya seferi, Arnavutluk ’a gidiş, İstanbul ’a avdet. Macar seferi, Uyvar ’ın muhasarası, müellifin 40.000 Tatarla, Avusturya, Almanya, Flemenk ’e ve Baltık Denizi‘ne kadar gitmesi. Uyvar ’ın zaptı, Belgrad ’a avdet. Hersek ’e gönderilmesi, Raguza seyahati, Karadağ seferi, Kanija seferi ve Kanizsa-Hırvat memleketi VII. Deri: Avusturya, Kırım, Dağıstan, Deşt-i Kıpçak, Esterhan VIII. Cilt: Kırım, Girit, Selanik, Rumeli IX. Deri: Garbi Anadolu, Suriye, Mekke ve Medine seyahati X. Deri: Mısır