Andre Marie Ampere biografisi
Fransız fizikçi ve matematikçi. Elektromanyetizmayı ilk bulan kişiler arasında gösterilir. Elektrik akımı birimi Amper onun adına ithafen verilmiştir.
Andre Marie Ampere, 20 Ocak 1775 tarihinde Fransa ’da Lyon yakınlarında Poleymieux ’deki evlerinde bir tüccarın oğlu olarak doğmuştur. Daha küçük yaşlarda matematik ve fiziğe büyük bir ilgi duymaya başlamıştı. Babasının Latince öğrenmesi yönünde ısrarları olmuş fakat bunu reddetmiştir. Kendi çabalarıyla hemen şimdi 12 yaşındayken eski kitapları okuyabilmek için kendi kendine Latince öğrenmiştir. Ampère 12 yaşında Leonhard Euler ve Bernoulli ’yi, 18 yaşında Joseph-Louis Lagrange ’ın Analitik Mekaniğini okudu.
Fransız Devrimi (1789-1799) esnasında, Ampère’in babası Lyon’da güvende olacağını düşünerek orada kalmaya devam etti. Ama ihtilalcilerin şehri ele geçirmesinden sonra babası 1793 yılında idam edilmiştir. Babasının ölümü Ampère üzerinde derin bir tesir bırakmıştır. Devrin meşhur fizikçilerinden Antoine Lavoisier‘in etkisiyle fizik ve kimya öğrenimine başladı.
1796 yılından daha sonra Lyon’da özel matematik, kimya ve dil dersleri verdi. Öklid ’in matematik problemlerini çözmesiyle başladığı matematik serüveni, profesörlüğe uzanmıştır. 1801’de bir fizik ve kimya profesörü olarak Bourg’a taşındı. Fakat hasta eşini ve küçük oğlu Jean Jacques Ampère ’yi Lyon’da bıraktı. Eşi 1804’te öldü. Benzer yıl içinde Lyon Lyceum ’unda ve doğa bilimleri dersleri Profesörü olarak göreve başladı ve 1804 yılında Paris Ecole Polytechnique ’de Repetitor (müzakereci) ünvanını aldı ve Collegè de France ’da Matematik ve Fizik Profesörü olarak dersler verdi.
1804 yılından itibaren matematik profesörü olarak çalışmaya başladığı Polietnik Okulu ’nda uzun yıllar çalışmıştır. 1808 yılında Napolyon Bonapart, Ampère ’i yaşamının ardına kadar bütün Fransa ’da gezi etmesini gerektiren bir göreve, Üniversiteler Genel Müfettişliği ’ne atadı. bu vesileyle Tarih ve Felsefe Fakültesi ’nde felsefe dersleri de vermeye devam etti. 1809 yılında Titular Profesör (Ünvanını adı ile birlikte kullanma yetkisi olan Profesör) oldu.
Elektrik ve manyetizma başta almak üzere bilimin çoğu dalında çalışmalarda bulunmuştur. 1814’te enstitü üyeliğine kabul edildi.
Elektrik ile manyetizma arasındaki ilişki ve dolayısıyla elektromanyetizma bilimi (kendi deyişiyle “elektrodinamik” ile fazla yakından ilgileniyordu.
Ampere, elektrik akımı ile mıknatıslanma arasındaki ilişkiyi açıklayarak elektromanyetizma adıyla yeni bir bilim dalının temellerini atmıştır. 1820 yılında fizikçi Hans Christian Örsted ’in gözlemlerini referans alarak, içinden eğilim geçen bir iletkenin mıknatıs gibi davrandığını ve bu iletkenin çevresinde manyetik alan oluştuğunu açıkladı. Günümüzde elektrik motorlarından bilgisayarlarda veri kaydı için kullanılan sistemlere değin çoğu alanda bu elektromıknatıslar kullanılmaktadır.
Ampere’in 1826 yılında bulduğu herzamanki elektromanyetizma yasası, iletken etrafında oluşan manyetik alanın yönünün akımın yönüne emrindeki olduğunu açıklamaktadır.
Andre Marie Ampere, elektromanyetizma alanındaki kuramsal çalışmalarını 5 hafta gibi fazla kısa bir sürede tamamladı ve buluşlarını uygulamaya da geçirmiştir. Elektrik akımı ölçümünde kullanılan amperölçer ve galvanometrenin mucidi Ampere ’dir. Elektrik bilimine yaptığı katkılar sebebiyle, elektrik akımı birimine Ampere ’in ismi verilmiştir.
Andre Marie Ampere, 1799 yılında Julie Carron ile evlendi. Eşi 1803 yılında vefat etti. Jean Jacques Ampère (D. 1800) adında bir oğlu vardı. 1807 yılında Ampère ikinci kez evlendi. Oysa izdivaç iki sene sürdü.
Andre Marie Ampere 10 Haziran 1836 tarihinde Fransa ’da Marsilya ’ya yaptığı bir kontrol seyahati esnasında akciğer hastalığından 61 yaşında ölmüştür. Mezarı 1869 yılında Paris ’e getirilerek Montmartre Mezarlığına gömüldü.
Amper kanunlarını şöyle belirleyebiliriz:
1-Benzer yönü olan ve paralel gidişli elektrik akımları birbirlerini çekerler.
2-Zıt yönlü ve paralel elektrik akımları birbirlerini iterler.
3-Benzer yönlü iki çapraz eğilim birbirlerini çekerler.
4-Zıt yönlü iki çapraz cereyan birbirlerini iterler.