Ahmet Muhakkak Yalman biografisi
Ahmet Belirlenmiş Yalman ’a düzenlenen sülkastta, 22 Kasım 1952 gecesi Malatya ’da Hüseyin Üzmez tarafından ateş edilerek ağır yaralandı.
Ahmet Kesin Yalman, 14 Mayıs 1888 tarihinde Yunanistan, Selanik ’de doğmuştur. Ahmet Belirlenmiş Yalman ’ın babası Osman Tevfik Bey Selanik Askeri Rüştiyesinde Atatürk‘ün yazı ve tarih hocasıydı. Rıfat Yalman adında kardeşi vardı. İlköğrenimini Fevziye Sıbyan Mektebinde yaptı. Ahmet Emin Yalman 1897 yılında Selanik Askeri Rüştiyeye yazıldı. Diploma almasına iki ay kala Rüştiyeden 1899’da ayrılıp Selanik Alman Mektebine yazıldı. Daha Sonra ailesiyle beraber İstanbul‘a göç ederek öğrenimi 1903’ten itibaren İstanbul Alman Mektebi’nde devam etti ve 1907 yılının Temmuz ayında mezun oldu.
Ahmet Belirlenmiş Yalman, 1907 yılında mezun olunca Sabah gazetesinde İngilizce mütercim olarak gazeteciliğe başladı. Aynı yıl Bâb-ı Âli (hükûmet binası) Tercüme Odası hülefalığına (çeviri memurluğuna) tayin edildi.
1908 yılında Darülfünun (İstanbul Üniversitesi) Hukuk Fakültesi’ne girdi. 1910 yılında mezun oldu. Meşrutiyetin ilk günlerinde kurulmuş olan Yeni Gazete’nin yazı heyetine katıldı. Yeni Gazete o sıralarda sadrazam Kıbrıslı Mehmet Kamil Paşa ’nın yayın organı olarak ünlü olup hususi bir siyasi sütununda İngiliz, ara sıra de Avusturya menfaatlerine uygun yazılar çıkıyordu. Fakat Ahmet Emin Bey kendisini gazetenin memleket menfaatlerinin ölçüleriyle çalışan öteki cephesine mensup görüyordu. Gazeteye çeviri işleri için girdiği halde aradan bir yıl geçmeden her gün başyazıyı, ayrıca da haftada birkaç kere Yeni Gazete imzalı ikinci makaleyi yazmaya başladı.
bununla birlikte Viyana‘da meydana çıkan Neue Freie Presse gazetesinin yardımcı muhabiriydi. Haftalık Mal Varlığı-i Fünun dergisine de tercümeler yapıyordu. Bâb-ı Âli (hükûmet binası) Tercüme Odasındaki görevine devam ediyordu. Berlin‘de meydana çıkan Vossische Zeitung’a da nadiren yazılar gönderiyordu. İttihat ve Terakki Kadıköy Kulübüne de üye oldu.
Ahmet Kesin Yalman, 1911 yılında kazandığı sınav ile ABD‘ye birincil kere olarak gidecek Türk öğrenci grubuna dahil olup Şubat 1911’de New York‘taki Columbia Üniversitesinin Siyasi İlimler Fakültesi sosyoloji belli başlı dalında okumaya başladı. 1912 yılının yazında Türk basının tarihi, gelişme tarzı, hal ve şartları hakkında teziyle yüksek lisans diplomasını aldı.
1912 yılında açılan Columbia Üniversitesi Pulitzer Gazetecilik Mektebinde staj görenlerin birincil doktora adaylarında biri oldu. Burada The Development of Modern Turkey birli Measured by Its Press (Çağdaş Türkiye’nin Gelişmesinin Basınıyla Ölçülmesi) başlıklı tezini 1914 yılında bitirip sosyoloji ve tarih doktorası bitirdi. Doktora tezi Columbia Üniversitesi Siyasi İlimler Fakültesinin yayınları aralarında kitap olarak yayımlandı.
ABD ’de öğrenci iken ABD‘de çıkan Almanca Staatszaitung haftalık gazetesi için Türkiye‘ye dair yazılar da yazdı. bununla birlikte Alman Basın Kulübüne ve diğer Alman cemiyetlerine aza olmuş, ABD‘deki Alman cemiyetine karışmıştı. İstanbul ’a ise haftada bir “Amerika Mektupları” başlığı altında Yeni Gazete’ye ve İkdam gazetesine yazılar gönderiyordu.
8 Ekim 1912 tarihinde Balkan Harbi başlayınca ABD‘deki birçok gazete sütunlarını Ahmet Belirlenmiş Beye açtı. 1914 Ağustos ayında, ABD’den New York Evening Post gazetesinin Türkiye muhabiri görevini üstlenerek ayrıldı.
Ahmet Belirli Yalman, İstanbul‘a döndüğünde Darülfünunda (İstanbul Üniversitesi) felsefe tarihi muallim muavinliğine tahsis edildi. aynı zamanda Ziya Gökalp‘in sosyoloji asistanlığının yanı sıra Mülkiye Mektebinde Hasan Saka‘nın istatistik bilimi asistanlığını da yaptı. Hem Tanin gazetesinin yazı işleri müdürlüğünü de yaptı.
I. Dünya Savaşı esnasında Almanya hükümetinin Alman cephelerine bir Türk harp muhabiri gönderilmesinde ısrar etmesinden nedeniyle, Enver Paşa‘nın kararıyla 1915 baharında Almanya‘ya tek Türk harp muhabiri olarak gidip bütün batı ve doğu cephelerini dolaşmaya ve harbin bütün safhalarını görmeye imkan buldu. Bu görevi 5 ay sürdü.
Ahmet Belirli Yalman, 5 ay süren harp muhabirliği görevinden İstanbul‘a döndüğünde Darülfünunun istatistik bilimi kürsüsünde ve Mülkiye’de istatistik profesörlüğüne geçti. 1916 yazında her yerde harp muhabiri olarak Almanlara ve Avusturyalılara yardımcı olmak üzere Galiçya’ya gönderilen Türk kolordusuna katıldı. Galiçya’dan döndüğü vakit Sabahtan gazetesinin başına geçme teklifini kabul etti.
1916-1920 yılları aralarında Siyasal Bilgiler Fakültesinde ders verdi. 1917 yılında Gördesli Mehmet Asım ile birlikte Süre gazetesinin imtiyaz sahipliğini devralıp gazetelerinin birincil sayısını 22 Ekim 1917’de çıkardılar. Vakit, İttihat ve Terakki idaresiyle tek başına mücadele eden bir gazete oldu.
Almanya‘nın Volkssische Zeitung gazetesinde de yazıları çıkan Ahmet Muhakkak Yalman, Almanya‘nın Gotha şehrinde bulunan Perthes Basımevinin siparişi üstüne Almanca Die Türkei (Türkiye) kitabını yazdı.
30 Ekim 1918 tarihinde yapılan Mondros Mütarekesi ardındaki ABD ile iş birliği fikrini ortaya atması üzerine şiddetli telkinler ve itirazlar ile aleyhinde karşıya kaldı. 1919 Mart ayında tevkif edildi. 17 Nisan 1919 tarihinde üç ay Kütahya‘ya sürgüne gönderildi. Bu dönemde Prens Sabahattin ile sıkı bir dostluk kurdu. Veliahd II. Abdülmecid Efendi ile ve ikinci Veliaht Selim Efendi ile de aynı derecede sıkı bir bağlantı halinde idi. 13 Kasım 1918 tarihinde İstanbul‘un işgal edilmesi ve İngilizler tarafından aranması üstüne teslim olup 26 Mart 1920 tarihinde Malta‘ya bir buçuk yıl sürgün edildi.
2021 yılının Kasım ayında sürgünden İstanbul‘a dönen Ahmet Emin Yalman, iki üç günden pozitif durmadan Ankara‘ya gitti. Ankara‘da TBMM hükümeti kadar teklif edilen Matbuat Umum Müdürlüğü vazifesini reddederek özgür bir gazeteci olarak Milli Mücadelenin halini İstanbul‘a aksettirmeyi tercih etti. Atatürk ile ve ulusal hükümetin diğer önde gelen simalarıyla görüşmeler yapıp cepheleri dolaştıktan sonra İstanbul‘a döndü.
1 Kasım 1922‘de TBMM ’de kabul edilen bir kanunla saltanatın kaldırılmasından sonradan 9 Eylül 1923 tarihinde Mustafa Kemal ATATÜRK liderliğinde kurulan Irk Fırkasının (Cumhuriyet Ahali Partisi) kurulmasına tepki gösterdi, Vatan gazetesinde tenkitler yazdı.
1923 yılı milletvekili seçimlerine İstanbul milletvekili adayı olarak girmesine karar verildi ama, Yakup Kadri Karaosmanoğlu ve Falih Rıfkı Atay ’ın güceneceği düşünülerek İstanbul Vilayet Meclisine girmesi kararlaşırıldı. Ahmet Kesin Yalman, Hüseyin Rauf Orbay ile Dr. Adnan Adıvar‘ın Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kuruluşuna iştirak etme teklifini reddetti fakat yazılarıyla ve Vatan gazetesiyle fırkayı destekledi.
13 Şubat 1925’te çıkan Şeyh Said İsyanı ardından İsmet Paşa (İsmet İnönü) önderliğinde kurulan yeni hükûmet Takrir-i Sükun kanununu çıkarmıştı. Bu kanunla kurulan İstiklal Mahkemesi kadar çoğu İstanbul gazetesi kapatılması sonucu Vatan gazetesi beş aydan fazla bir müddet tek müstakil gazete olarak yayınlanmaya devam etti. Arkasından 12 Ağustos 1925 tarihinde Ahmet Belli Yalman ’ın yazılarını yazdığı Vatan gazetesi de İstiklal mahkemesi kadar belirsiz kapatılıp yazarlardan Ahmet Belirli Yalman ve Ahmet Şükrü Esmer tutuklu olarak o zaman Elazığ‘da yer alan İstiklal Mahkemesine sevk edildi. Duruşma neticesinde temize çıkma etti ama gazetenin açılmasına müsade verilmedi.
Ahmet Belirlenmiş Yalman, gazetesinin kapatılması üstüne; Vatan gazetesinin taksim edilen sermayesinden on beş bin liralık payının büyük bir bölümünü borsa işlemlerinde kaybetti. Geçim imkanı için türlü işler deneyen Ahmet Kesin Yalman, Marie Stoeps‘un Married Love romanını İzdivaçta Aşk başlığı ile takma bir ad aşağıda tercüme etti. Arkadaşı ile birlikte bir resimli haftalık dergi çıkardı. Bu dergi için iki ciltlik bir Alman serüven eserini Selim Bey’in Amerika Hatıraları adıyla adapte etti. ABD‘deki tarih profesörünün teklifi ile Carnegie Uzlaştırma Vakfı tarafından neşredilecek serinin Türkiye hakkındaki cildini Turkey in the World War (Cihan Harbinde Türkiye) başlığı ile yazdı.
ABD Sefareti Ticaret Ataşesi Julien E. Guillespie vasıtasıyla Goodyear lastikleri, Dodge otomobilleri, Caterpillar traktörleri, Sullivan kompresörleri, Harnischfeger ekskavatörleri mümessiliğini alarak ticaretle meşgul oldu. 1929 yılında ABD‘li Curtiss-Wright uçak üretim şirketinin mümessilliğini yaparak Türk Hava Kuvvetleri için uçak satın alınmasına aracılık yaptı.
Bu dönemde gazetecilikten ve siyasetten kendisini iyice uzak tutan Ahmet Emin Yalman, Yunus Nadi Abalıoğlu ’nun Cumhuriyet gazetesinin yazı heyetine katılması teklifini ve 1930 yılında Fethi Bey’in (Ali Fethi Okyar) Bağımsızlık Cumhuriyet Fırkası ’nın yayınlama organı olarak gazetenin başına geçmesi, partinin adayı olarak meclise girmesi yönündeki teklifleri reddetti.
1936 yılında Atatürk göre affı ve gazeteciliğe geri dönmesine müsade verilmesi üstüne Kaynak adlı bir haftalık gazete çıkardı. Fakat haftalık gazete tutmadı. Zekeriya Sertel ve Halil Lütfü Dördüncü ile birlikte Tan gazetesini Ali Naci Karacan ’dan satın alarak 1 Ağustos 1936’dan çıkarmaya başladılar. Atatürk Tan gazetesi tesislerinin Ahmet Muhakkak Yalman‘ın eline geçmesini, böylece gazetecilikten uzaktan geçirdiği yılları için bir avunma olmasını istemiş, ona kadar emirler vermişti.
Ahmet Belli Yalman, 1937 yılında İstanbul ’un o zamanki valisi ve belediye başkanı Muhittin Üstündağ ile tartışmalara girdi. Muhittin Üstündağ‘a aleyhinde açtığı dava Üstündağ’ın yargılanmasına ve İstanbul‘dan ayrılmasına neden oldu.
Atatürk ölüm döşeğinde yatarken, 7 Ağustos 1938’de Atatürk‘ün sıhhati hakkında milleti aydınlatmak zorunda olduklarını iktidar sahiplerine bir başyazıda hatırlatması üstüne, Tan gazetesinin üç ay için kapanması için başbakan Celal Bayar kadar emir verildi. Gazete kapatılınca ortaklar arasında meydana çıkan gerilim yüzünden Ahmet Muhakkak Yalman ayrılır.
Tan gazetesinden ayrılmasından daha sonra iktidardan tepkiler karşı kalınca Yalova kaplıcalarına çekildi. Orada birkaç haftada Gerçekleşen Rüya kitabını yazdı.
Sonra Başbakan Celal Bayar, Ahmet Belirli Yalman ’a 1939 yılında New York fuarındaki Türkiye pavyonunu yöneticilik edecek komisyonun üyeliği ve yayın müdürlüğü işini verdi. Pavyonun düzenlenmesi görevi ise Abidin Dino‘ya verilmiş, o da Fikret Mualla Saygı‘ya 40 dek suluboya İstanbul manzarası çizdirmişti. 1939 yılı sonuna dürüst New York fuarındaki Türkiye pavyonunun işlerini bitirerek İstanbul‘a döndü.
19 Ağustos 1940 tarihinde tekrar Vatan gazetesi ’ni çıkarmaya başladı. II. Dünya Savaşında Batı dünyasının tarafını tutan yazılar yazdı. Hükümetin hoşuna gitmeyecek tenkit yazıları yazması nedeni ile sık sık kapatma cezalarına uğruyordu.
1942 yılının 21 Ağustos ile 7 Aralık tarihleri aralarında ABD, Britanya ve Kanada‘dan davetlerle Hüseyin Cahit Yalçın, Abidin Daver, Ahmet Şükrü ve Zekeriya Sertel ile beraber bir gazeteci heyeti olarak Mısır‘dan, Sudan‘dan, Afrika memleketlerinden, Portekiz‘den, ABD ve Kanada‘dan dönüşte Haiti ve İngiliz Guyanası‘ndan, Brezilya‘dan, Asansiyon Adası‘ndan, Akra‘dan aşmak üzere yapılan bir seyahate katıldı.
Vatan gazetesi ’nin Adolf Hitler‘le alay etmekten nedeniyle 60 gün süreyle kapatıldığı dönemde gazetede çalışanların maaşlarını ödemek için, seyahatine ait intibahlarını yazarak gazete gibi sattı. Bu yazılar daha sonra Havalarda Elli Bin Kilometre adlı bir kitap halinde yayınlanmıştır.
25-27 Eylül 1944 tarihleri arasında Vatan gazetesi ’nde yazdığı 3 yazıda Varlık Vergisini “Nazilik ve faşizme doğru kapıyı açan” biçiminde tanımlamaktan dolayı Vatan gazetesinin belirsiz kapatılmasına karar verildi. 1 Ekim 1944’ten 22 Mart 1945 tarihine değin kapalı kalan Vatan gazetesi ’nde çalışanların maaşını ödemek için, bundan evvelki uzun tatilde yaptığı gibi, Britanya‘ya gitmeye, Dünyadan Haberler başlığıyla hazırlayacağı bir kitabı gazete satış ağı vasıtasıyla satmaya karar verdi.
Britanya‘da iken Times gibi gazetelere mektuplar yazmanın yanı sıra, New Chronicles gazetesine, Observer ve Sunday Times ile öteki pazar gazetelerine sürekli yazılar verdi.
Ahmet Belli Yalman, Türkiye‘ye döndükten eksik bir müddet daha sonra Dışişleri Bakanı Hasan Saka başkanlığı aşağı 24 Ekim 1945 tarihindeki Birleşik Milletler‘in kuruluş törenine iştirak etmek üzere San Francisco‘ya giden heyete katıldı. Ahmet Belirli Yalman, San Francisco‘da bulunurken Ermeni meselesinin iç yüzünü neşelendirmek üzere yazdığı iki makalesi San Francisco Chronicle gazetesinde çıktı.
San Francisco ’dan döndüğü vakit 7 Haziran 1945‘te CHP‘li Celal Bayar, Refik Koraltan, Adnan Menderes ve Mehmet Fuat Köprülü kadar Dörtlü Takrir Meclise verilmişti. Adnan Menderes ve Mehmet Fuat Köprülü 21 Eylül 1945’te oybirliği ile ihraç edildi. Refik Koraltan ile Celal Bayar ise daha sonra istifa etti. Partiden ayrılan bu dört kişi, 7 Ocak 1946’da Demokrat Parti‘yi kurmuşlardır. Ahmet Muhakkak Yalman bu yeni muhite derhal kaynaşarak sekiz gün süren bir yazı dizisiyle Vatan gazetesinde çok partili hayata geçişten yana bayrak açtı. Vatan gazetesini bu hareketin öncüsü haline getirip Celal Bayar, Adnan Menderes, Mehmet Fuat Köprülü ve Refik Koraltan‘la beraber Halkçı Partinin programını hazırladı. Partinin adını da o seçti.
Demokrat Partiyi ilk yıllarında var gücüyle destekleyen Ahmet Belli Yalman, sonraki yıllarda Halkçı Parti iktidarını eleştiren yazılar yazmaya başladı. Bundan dolayı 1959 yılında 15 ay hapse mahkûm oldu.
Ahmet Belli Yalman, Nisan 1947’de Liberal Enternasyonal’ın yöneticilik heyetine seçildi ve Türkiye’de Serbest Fikirleri Dağılım Cemiyetini kurdu.
Ahmet Muhakkak Yalman, bir liberal olarak, komünist şair Nazım Hikmet ’in hapiste bu değin uzun vakit yatmasını haksız buluyordu. Sonunda onu cezaevinde ziyaret ederek gazetesinde Nâzım’a hür kampanyası başlattı. Böylece önce ülke içinde, sonra da uluslararası planda çığ gibi artan bu kampanya sonucunda, Nazım Hikmet‘in 12 takvim sürekli hapis hayatının ardındaki 14 Temmuz 1950’de çıkan aftan yararlanarak 15 Temmuz’da özgürlüğüne kavuşmasına öncülük etmiş oldu.
Ahmet Belirli Yalman, 22 Kasım 1952 tarihinde Malatya‘yı ziyaret etmekteyken demin bir lise öğrencisi olan Hüseyin Üzmez kadar ateş edilerek ağır yaralandı. Bu suikast girişiminden daha sonra teslim olan Hüseyin Üzmez 20 sene hapse mahkûm edildi ve 10 sene hapis yattı.
27 Mayıs 1960 darbesinden sonra tutuklanıp özgürlük bırakıldığında ABD‘deki Kaliforniya ve Georgia üniversitelerinden Great Courage Award (Büyük Cesaret) ödülü aldı.
27 Mayıs 1960 darbesinden sonradan Vatan gazetesi ’nin tirajı azaldı. 1961’de bir süre Özgür Vatan gazetesini çıkarmayı denedi. Lakin yeterince okuyucu bulamayınca bir sene sonradan bu gazeteyi de kapattı. 1961’den daha sonra çeşitli gazetelerde köşe yazıları yazmakla yetindi.
Ahmet Emin Yalman, 14 Eylül 1922 tarihinde gazeteci-tercüman Rezzan Arif ile evlendi. Tiyatro yönetmeni Tunç Yalman (d. 25 Eylül 1925-ö. 3 Mart 2006) adında bir oğlu vardır.
1967 yılında devlet kültür ödülünü alan Ahmet Kesin Yalman, yaşamının son yıllarında hatıralarını dört ciltlik bir kitapta toplayarak Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim adıyla 1970 yılında yayınladı.
Ahmet Belirlenmiş Yalman, 19 Aralık 1972 tarihinde İstanbul ’da kalp krizi sonucu 84 yaşında ölmüştür.
Ödülleri :
1961 – Dünya Gazeteler Birliği Altın Kalem Özgürlük Ödülü
Kitapları :
1914 – The Development of Modern Turkey as Measured by Its Press (Doktora tezi – İngilizce)
1918 – Die Türkei (Almanca)
1920 – Mariya Tarnavoskaya (Annie Vivanti‘nin romanı, İtalyancadan tercüme)
1925 – İzdivaçta Aşk (Marie Stoeps‘un Married Love başlıklı romanı, İngilizceden takma adla çeviri)
1930 – Turkey in the World War (İngilizce)
1938 – Gerçekleşen Rüya
1940 – İkinci Geliş (M. H. Zal takma adı aşağı)
1942 – Havalarda Elli Bin Kilometre
1943 – Naziliğin İçyüzü
1944 – Yarının Türkiyesine Gezi
1945 – San Fransisko’da Neler Gördüm
1956 – Turkey in My Time
1957 – Berraklığa Içten (gazetede dizi olarak: 1941, kitap olarak)
1944 – Dünyadan Haberler
1970 Yakın tarihte gördüklerim ve geçirdiklerim: 1888-1922